İstanbul Aksaray Haseki Cerrah Mehmet Pasa Camii

Cerrah Mehmet Paşa Camii; İstanbul Suriçi Aksaray Haseki Cerrahpaşa Caddesine cepheli olarak 1593 yılında Osmanlı Sadrazamlarından Cerrah Mehmet Paşa tarafından mimar Davut Ağa’ya yaptırılan külliyenin ana binasıdır. Cerrah Mehmet Paşa külliyesi günümüzde Haseki Kürkçübaşı, Ahmet Şemsettin Mahallesi sınırları içerisindedir. Külliye Marmara’ya bakan hakim bir tepe üzerine inşa edilmiştir. Bu itibarla denizden, sonradan yapılmış apartmanlara rağmen güzel bir görüntüsü vardır.

KÜLLİYENİN BANİSİ:

Cerrah Mehmet Paşa, Enderun da yetişmiştir. Yeniçeri ağalığından Sadrazamlığa kadar yükselmiştir. Sarayda görev yaparken Sultan III. Mehmet şehzadeliği esnasında sünnetini yapmıştır. Daha sonrada Sadrazamlık makamına getirilmiştir. Cerrahpaşa Mehmet Paşa, Sultan III. Murat ve Sultan III. Mehmet saltanatları döneminde sadrazamlığa kadar yükselmiştir. Cerrah Mehmet Paşa tarihleri arasında yaklaşık on bir ay sadrazamlık görevi yapmış bir Osmanlı tabibi ve paşasıdır. Enderun dan çıkması ile Yeniçeri Ağalığı görevine atanmıştır. Daha sonra kubbe veziri olmuştur. İkinci vezir iken 9 Nisan1598 Sadrazam Hadım Hasan Paşa’nın idam edilmesi üzerine sadrazam tayin edilmiştir. İngiliz Elçisi Lallo’nun hatıralarına göre Sultan III. Mehmet’in halası ile evlenmiştir.

Sadrazam iken ilerleyen nikris hastalığından muzdarip olduğundan dolayı bir müddet sonra şahsen Sadrazamlık işlerine bakamayıp bir yardımcı ile is görmesi gerekmiştir. Bu, Sultan III. Mehmet tarafından uygun görülmeyip 6 Ocak 1599’da sadrazamlıktan azledilmiştir. Yerine Damat İbrahim Paşa üçüncü defa sadrazam yapılmıştır. Bundan sonra bir müddet daha yaşayan Cerrah Mehmet Paşa Ocak 1604’da vefat etmiştir. Cerrahpaşa semtinde yaptırdığı Cerrah Paşa Külliyesi’nin avlusunda bulunan türbesine defin edilmiştir. Son yüzyılda İstanbul’da yapılan imar faaliyetlerinden dolayı külliyenin ortasından yol geçirilmiştir. Bu durumda külliye ikiye bölünmüştür. Medrese yolun kuzeyinde kalırken camii, türbe ve çeşme güneyde kalmıştır. Hamam ise maalesef günümüze gelememiştir.

Cerrah Mehmet Paşa Külliyesin1660 yılında büyük yangın felaketinde içine sığınanlarla beraber yanmıştır. Ertesi yıl yeniden tamir edilmiştir. Katipzade adlı bir şair tarafından yazılmış olan ve Ayvansarayi’nin Mecmua-ı Tevarih’inde yer alan manzum başlıklı bir destanda bu camii ile ilgili yangın anlatılmaktadır. Hatice Turhan Valide Sultan bir hayrat yaptırmak ister. Bunun için yanmış olan Cerrah Mehmet Paşa yeniden tamir edilmesi düşünülmüştür. Daha sonra Eminönü’nde yarım kalmış olan Yeni Valide camisinin bitirilmesi tercih edilmiştir. Ağustos 1782 yangınında Cerrah Mehmet Paşa Camii bir kere daha yanmıştır. 1894 yılındaki depremde ise minare çökmüş ve son cemaat yeri yıkılmıştır. Minare daha sonra başka bir üslupta yeniden yapılmıştır.

MİMARİ YAPI:

Klasik Osmanlı Mimarisi kapsamında görülecek camilerden biridir. Cami külliyenin bir yapısıdır. Cerrahpaşa Caddesi külliyeyi ikiye bölmüştür. Cami, türbe, şadırvan doğuda kalmıştır. Medrese ve hamam ise yolun batısında bulunmaktadır. Tek merkezi kubbenin örttüğü alan 624 m 2 olup şekil olarak bir karedir. Merkezi kubbe 6 ayakla taşınmaktadır. Caminin avlu ve bahçe alanı ile tamamı 3360 m2’dir. Avluya caddeden girince üst konik bir örtü ile örtülmüş bir şadırvan görülür. Bu avlunun güneyinde türbe bulunur. Caminin tek minaresi yapının sağındadır. Yapının son cemaat mahalli beş kubbe ile örtülmüştür. Bu bölüm altı sütunla taşınmaktadır. Caminin vakfiyesi 1593 tarihlidir. Camii 1659 tamamen yanmış, 1765’de zelzeleden harap olmuş, 1781’deki yangında ise tekrara yanmıştır.1820 tarihinde minaresine yıldırım isabet etmiştir. Bu tarihte caminin minaresi yeniden yapılmış ve külahlı taştan inşa edilmiştir. Halen külahlı taştır. Caminin minare ve kubbe alemi orijinaldir. Genelde külliyeyi yaptıranların mezarları veya türbeleri camiinin kıble kısmında ayrılmış Hazire de bulunur. Bu camide Avlu kapısından içeri girilince camiden evvel avlunun güney kısmında Cerrah Mehmet Paşa’nın türbesi bulunur Cemaati vakit namazlarında ortalama 50-60, Cuma namazlarında ise 700-800 civarındadır.